RKB

นกศัตรูข้าว

นกศัตรูข้าวที่สำคัญมี 10 ชนิด ได้แก่ นกกระติ๊ดขี้หมู นกกระติ๊ดตะโพกขาว นกกระจอกบ้าน นกกระจอกตาล นกกระจอกใหญ่ นกกระจาบธรรมดา นกกระจาบทอง นกเขาชวา นกเขาใหญ่ และนกพิราบป่า

ลักษณะการทำลาย

นกจะเริ่มทำลายข้าวตั้งแต่ระยะข้าวเริ่มเป็นน้ำนมใหม่ๆ จนไปถึงระยะก่อนเก็บเกี่ยว ถ้าข้าวอยู่ในระยะน้ำนมและมีส่วนเป็นไตแข็งเพียงเล็กน้อย นกจะจิกที่รวงแล้วขบเมล็ดข้าวกินเฉพาะเนื้อแข็งและน้ำนม รวงข้าวจะยังมีเมล็ดติดอยู่กับรวง แต่มีรอยแตกเห็นชัดเจน รวงข้าวที่ถูกนกกิน รวงจะตั้งขึ้น (ภาพที่ 1) ถ้าข้าวเลยระยะน้ำนมจนแข็งหมดทั้งเมล็ดแล้ว นกจะใช้ปากรูดเมล็ดออกจากรวง แล้วคาบเมล็ดมาขบกินแต่เนื้อภายใน ส่วนเปลือกปล่อยทิ้งไว้ใต้ต้นข้าวนั้นเอง

ภาพที่ 1 รวงข้าวที่ถูกนกกิน รวงจะตั้งขึ้น

การป้องกันกำจัดนกศัตรูข้าว

1. การใช้คนไล่

2. การใช้เสียง จะทำให้นกตกใจและหนีไป เช่น ใช้ประทัด

3. ใช้การมองเห็น เช่น การใช้สิ่งที่เคลื่อนไหวเมื่อลมพัด หรือสิ่งของที่สามารถสะท้อนแสงได้หรือการใช้หุ่นไล่กา การใช้หุ่นที่เคลื่อนไหวได้จะให้ผลดีกว่าหุ่นที่หยุดนิ่ง และถ้าเคลื่อนไหวพร้อมเสียงด้วยจะได้ผลดีที่สุด

4. การกันไม่ให้นกเข้า เช่น ใช้ตาข่าย

5. การจัดการแปลงนาให้ไม่เหมาะสมต่อการอยู่อาศัยของนก โดยทำการกำจัดหญ้า และวัชพืช รอบคันนา

** ซึ่งวิธีการต่างๆ นั้น ใช้ได้ผลในระยะเวลาอันสั้นเท่านั้น เมื่อใช้ไปนานๆ นกจะเกิดความเคยชิน และไม่กลัวสิ่งเหล่านี้ เนื่องจากนกเป็นสัตว์ที่ฉลาด สามารถเรียนรู้และจดจำได้อย่างรวดเร็ว ดังนั้น การใช้วิธีการป้องกันกำจัดนกศัตรูข้าวหลายวิธีมาบูรณาการรวมกัน จึงมีแนวโน้มจะเป็นวิธีที่มีประสิทธิภาพมากกว่าการใช้วิธีการใดวิธีการหนึ่งเพียงอย่างเดียว

กลุ่มนกกระติ๊ด

นกกระติ๊ดชอบอยู่รวมกันเป็นฝูง ฝูงใหญ่ๆ และลงกินข้าวพร้อมๆ กัน ตามปกติข้าว 1 กอ จะมีนกมาเกาะและจิกกินเมล็ดข้าวประมาณ 5-7 ตัว และใช้เวลาในการกินข้าว แต่ละครั้งนาน 5-15 นาที (ถ้าไม่มีสิ่งใดมารบกวน) ในขณะที่จิกกินนั้นก็จะสังเกตไปรอบๆ ตัวเองเป็นการระวังภัย พร้อมทั้งส่งเสียงร้องไปด้วย หลังจากกินอิ่มนกจะใช้เวลาย่อยอาหารประมาณ 100 นาที นกจะกินอาหารประมาณ 5 กรัมต่อตัวต่อวัน และมักจะกินรวงข้าวที่เดิมเป็นประจำจนเกือบหมดแล้วจึงขยับไปยังรวงข้างเคียง (ทักษิณ, 2533)

นกกระติ๊ดขี้หมู

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Lonchura punctulata

วงศ์ : Estrildidae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ -

นกกระติ๊ดขี้หมู (Scaly-breasted Munia) ขนาดประมาณ 12-12.5 เซนติเมตร ปาก หัว อก และลำตัวด้านบนน้ำตาลเข้ม ลำตัวด้านล่างขาวแกมเทามีลายเกล็ดสีน้ำตาล กลางท้องและก้นขาว หางน้ำตาลแกมเหลือง
นกวัยอ่อน : ลำตัวสีน้ำตาลอ่อนกว่า ไม่มีลายเกล็ดที่อก ปากล่างสีจางกว่าปากบน

ถิ่นอาศัย

ทุ่งนา ทุ่งหญ้า ป่าละเมา และพื้นที่เปิดโล่งใกล้ชุมชนเมือง ที่ราบความสูง 1,500 เมตร เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อยมาก

ภาพที่ 1 นกกระติ๊ดขี้หมู (Scaly-breasted Munia; Lonchura punctulata)

ที่มาข้อมูล : จารุจินต์ นภีตะภัฏ กานต์ เลขะกุล และวัชระ สงวนสมบัติ. 2550. คู่มือดูนก หมอบุญส่ง เลขะกุล

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

ทักษิณ อาชวาคม. 2533. นกศัตรูข้าวและการป้องกันกำจัด. นสพ.กสิกร 63 (2) : 157-160.

นกกระติ๊ดตะโพกขาว

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Lonchura striata

วงศ์ : Estrildidae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกกระติ๊ดตะโพก (White-rumped Munia)

นกกระติ๊ดตะโพก (White-rumped Munia) ขนาดประมาณ 11-11.5 เซนติเมตร ปากสีเทา ตะโพกและท้องขาว ตัดกับหัว อก และลำตัวด้านบนสีน้ำตาลเข้ม หน้าและปีกน้ำตาลดำ มีลายขีดสีจางที่หลังและอก ปลายขนหางเป็นติ่งแหลมกว่านกกระติ๊ดชนิดอื่น

ถิ่นอาศัย

ทุ่งหญ้า พื้นที่เกษตรกรรม ป่าละเมา ชายป่า ที่ราบความสูง 1,500 เมตร เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อย

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกกระจอกบ้าน

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Passer montanus

วงศ์ : Passeridae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ : -

ภาพที่ 1 นกกระจอกบ้าน (Eurasian Tree Sparrow)

นกกระจอกบ้าน (Eurasian Tree Sparrow) ขนาดประมาณ 14-14.5 เซนติเมตร ปากดำ หัวน้ำตาลแดงเข้ม แก้มขาวมีแต้มดำ คอดำ ลำตัวด้านบนน้ำตาลแดงมีลายดำ ปีกน้ำตาลแดงมีแถบแคบๆ สีขาวพาด ลำตัวด้านล่างน้ำตาลแกมเทา เสียงร้อง “ชิบ ชิบ” หรือ “ชิชิบ ชิชิบ”

ถิ่นอาศัย

พื้นที่เกษตรกรรม ชุมชนเมือง ที่ราบความสูง 1,830 เมตร เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อย

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกกระจอกตาล

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Passer flaveolus

วงศ์ : Passeridae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ : -

ภาพที่ 1 นกกระจอกตาล (Plain-backed Sparrow)

นกกระจอกตาล (Plain-backed Sparrow) ขนาดประมาณ 13.5-15 เซนติเมตร ตัวผู้ : หลังสีน้ำตาลแดงไม่มีลาย หลังตาถึงข้างหัวน้ำตาล กระหม่อมและหลังตอนบนเทา คอดำ แก้มและลำตัวด้านล่างเหลืองอ่อน
ตัวเมีย : คล้ายนกกระจอกใหญ่ตัวเมีย แต่หลังไม่มีลาย ลำตัวด้านล่างเหลืองอ่อนแกมน้ำตาล เสียงร้อง ใส “ชิ-รัป” หรือ “ชิ-ริบ”

ถิ่นอาศัย

พื้นที่เกษตรกรรม และพื้นที่เปิดโล่ง ชายป่า เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อย

ที่มาข้อมูล : จารุจินต์ นภีตะภัฏ กานต์ เลขะกุล และวัชระ สงวนสมบัติ. 2550. คู่มือดูนก หมอบุญส่ง เลขะกุล นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกกระจอกใหญ่

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Passer domesticus

วงศ์ : Passeridae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ : -

ภาพที่ 1 นกกระจอกใหญ่ (House Sparrow)

นกกระจอกใหญ่ (House Sparrow) ขนาดประมาณ 15-15.5 เซนติเมตร ตัวผู้ : หน้าผากและกระหม่อมเทา หลังตาถึงท้ายทอยน้ำตาลแดงมีลายขีดดำและเทา ตะโพกเทาแก้มน้ำตาล ลำตัวด้านล่างเทาแกมขาว
ตัวเมีย : ปากสีเนื้อ หัวและลำตัวน้ำตาลแกมเทา มีคิ้วสีจางกว่า ปีกและหลังน้ำตาลแกมเหลืองอ่อน คล้ายตัวเมียของนกกระจอกตาล แต่หลังมีลายขีดน้ำตาลจางๆ เสียงร้อง “ชีรับ ชีรับ ชีรับ” หรือ “ชรีป” “ชิ-ริบ”

ถิ่นอาศัย

ชุมชนเมือง พื้นที่เกษตรกรรม และพื้นที่เปิดโล่ง เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อยมาก และกำลังขยายถิ่นแพร่กระจายไปเรื่อยๆ

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกกระจาบธรรมดา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ploceus philippinus

วงศ์ : Ploceidae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกกระจาบธรรมดา (Baya Weaver)

นกกระจาบธรรมดา (Baya Weaver) ขนาดประมาณ 14.5-15 เซนติเมตร ปากดำค่อนข้างยาว หน้าผากถึงท้ายทอยเหลืองสด หน้าสีคล้ำ หลังปีก และลำตัวด้านบนน้ำตาลดำมีลายจากขอบขนสีน้ำตาลอ่อน ลำตัวด้านล่างน้ำตาลอ่อนแกมเหลือง ตัวผู้นอกฤดูผสมพันธุ์และตัวเมีย : ปากสีเนื้อ ลำตัวสีน้ำตาลอ่อนแกมเหลือง ข้างแก้มเรียบไม่มีลาย หัวมีลายสีคล้ำ ลำตัวด้านบนน้ำตาลเข้มมีลายจากขอบขนสีจาง

ถิ่นอาศัย

ทุ่งนา ทุ่งหญ้า พื้นที่ชุ่มน้ำ ที่ราบถึงความสูง 1,220 เมตร ทำรังทรงกลม มีทางเข้าทางเป็นท่อยาว ห้อยอยู่บนต้นไม้สูง เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อย

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกกระจาบทอง

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Ploceus hypoxanthus

วงศ์ : Ploceidae

อันดับ : Passeriformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกกระจาบทอง (Asian Golden Weaver)

นกกระจาบทอง (Asian Golden Weaver) ขนาดประมาณ 14.5-15 เซนติเมตร ตัวผู้ชุดขนฤดูผสมพันธุ์ : หัว ตะโพก และลำตัวด้านล่างเหลืองสด ตัดกับแถบหน้าและคอดำ ลำตัวด้านบนดำแกมน้ำตาลมีลายเหลือง หางดำ ตัวผู้นอกฤดูผสมพันธุ์และตัวเมีย : คล้ายนกกระจาบธรรมดามาก แต่ปากหนาอวบและสั้นกว่า

ถิ่นอาศัย

ทุ่งนา ทุ่งหญ้า พื้นที่ชุ่มน้ำ ที่ราบถึงความสูง 1,220 เมตร ทำรังทรงกลมมีทางเข้าทางด้านข้าง อยู่ในระดับต่ำ เป็นนกประจำถิ่น พบไม่บ่อย หรือพบบ่อยบางพื้นที่

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกเขาชวา

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Geopelia striata

วงศ์ : Columbidae

อันดับ : Columbiformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกเขาชวา (Zebra Dove)

นกเขาชวา (Zebra Dove) ขนาดประมาณ 21-21.5 เซนติเมตร ลำตัวสีน้ำตาแกมเทา มีลายขวางสีดำที่คอ หลัง ปีก และด้านข้างลำตัว กลางอกและท้อง สีน้ำตาลแกมเทาหรือชมพู แต้งและตีนแดง ตัวผู้ : หน้าสีเทาแกมฟ้า ข้างคอเทา ตัวเมีย : หน้าสีน้ำตาลมากกว่า มีลายตั้งแต่อกถึงท้อง เสียงร้อง : “อุด-อุอุอุอู้” รัวเป็นจังหวะ ก้องกังวาน

ถิ่นอาศัย

บ้านเรือนชุมชน สวน พื้นที่เกษตรกรรม และพื้นที่เปิดโล่งต่างๆ ที่ราบถึงความสูง 2030 เมตร เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อยมาก

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกเขาใหญ่

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Spilopelia chinensis

วงศ์ : Columbidae

อันดับ : Columbiformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกเขาใหญ่ (Spotted Dove)

นกเขาใหญ่ (Spotted Dove) ขนาดประมาณ 30-31 เซนติเมตร หัวเทา คอ และลำตัวด้านล่างสีน้ำตาแกมม่วง หลังคอเป็นแถบดำมีจุดขาวกระจาย หลังสีน้ำตาล หางยาว ปลายขาว เสียงร้อง : “วุ่ก-วุค-ครู่ วุ่ก-วุค-ครู่” ก้องกังวาน

ถิ่นอาศัย

พื้นที่เกษตรกรรม สวน แหล่งชุมน ชายป่าและพื้นที่เปิดโล่งต่างๆ ที่ราบถึงความสูง 2,040 เมตร เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อยมาก

ที่มาข้อมูล : จารุจินต์ นภีตะภัฏ กานต์ เลขะกุล และวัชระ สงวนสมบัติ. 2550. คู่มือดูนก หมอบุญส่ง เลขะกุล

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

นกพิราบป่า

ชื่อวิทยาศาสตร์ : Columba livia

วงศ์ : Columbidae

อันดับ : Columbiformes

ชื่ออื่นๆ -

ภาพที่ 1 นกพิราบป่า (Rock Pigeon)

นกพิราบป่า (Rock Pigeon) ขนาดประมาณ 33-34 เซนติเมตร หัวสีเทาเข้ม หลังและอกเข้มกว่า ปีกเทาอ่อน แถบปีกดำ ปลายหางดำ ตัวผู้ ใหญ่กว่าตัวเมีย คอเหลือบเขียวมากกว่า ปัจจุบันมีการผสมและคัดเลือกสายพันธุ์จนมีสีขนที่หลากหลายแตกต่างไปจากพันธุ์ดั้งเดิม เช่น สีน้ำตาล ขาว หรือมีลวดลายต่างๆ เสียงร้อง : แหบ
“อุอุครู่”

ถิ่นอาศัย

บ้านเรือน แหล่งชุมชน พื้นที่เกษตรกรรม หน้าผาหิน เป็นนกประจำถิ่น พบบ่อยมาก

นกเมืองไทย, คณะบุคคล นายแพทย์บุญส่ง เลขะกุล. กรุงเทพฯ. 439 หน้า.

ปูนา

ลักษณะการทำลาย

ปูนา (Ricefield crabs) กัดทำลายข้าวกล้าตั้งแต่อยู่ในแปลงตกกล้าและทันทีหลังจากระยะปักดำ ในนาหว่านจะเกิดความเสียหายหลังจากที่เกษตรกรระบายน้ำเข้าสู่นา ความเสียหายนี้จะค่อยลดลงเมื่อต้นข้าวมีอายุมากขึ้น ปูสามารถกัดทำลายข้าวได้ตลอดวัน ยกเว้นช่วงเวลาที่แดดร้อนจัดมากๆ จะสามารถพบต้นข้าวที่ถูกกัดลอยน้ำเป็นแพใกล้ๆ กับรูปู ระยะออกหากินของปูจะไม่ไกลจากคันนามาก ปกติปูจะทำลายข้าวในนาที่มีน้ำขุ่นหรือโคลนมากกว่าในนาที่มีน้ำใส นอกจากนั้นรูปูตามคันนาทำให้น้ำรั่วควบคุมระดับน้ำไม่สะดวกและอาจทำให้คันนาพังทลาย ปูนาจะขุดรูอาศัยอยู่ตามคันนาคันคูน้ำหรือคลองชลประทานเป็นรูดิ่งลึกประมาณ 1 เมตร เมื่อปูกัดข้าวหมดไปทำให้ที่ดินบริเวณนั้นว่าง ถ้าหากไม่มีการปักดำซ่อมแซม วัชพืชก็จะขึ้นงอกงามเป็นแหล่งขยายพันธุ์ของวัชพืชได้ ทำให้ผลผลิตข้าวลดลง และปริมาณข้าวต่อหน่วยเนื้อที่นาลดน้อยลง

ภาพที่ 1 ปูนา และแปลงนาที่ได้รับความเสียหายจากการทำลายของปูนา

การป้องกันกำจัดปูนา

1. ดักจับ ขุด ลอบ ไซ ตาข่าย ไห/ปี๊บฝังดิน

2. ระบายน้ำออกจากนาทันทีหลังปักดำ หรือ ระบายน้ำออกเมื่อต้นข้าวตั้งตัวหลังจากนั้นประมาณ 15 - 20 วันจึงปล่อยน้ำเข้ามาใหม่ นาที่จะปฏิบัติเช่นนี้ได้ต้องมีการระบายน้ำเข้าออกได้สะดวก สามารถควบคุมระดับน้ำได้ และมีการติดตามอย่างต่อเนื่อง

3. ในพื้นที่ที่ไม่สามารถระบายน้ำออกได้เนื่องจากสภาพพื้นที่ไม่อำนวยให้ใช้ต้นกล้าที่แข็งแรงและอายุมากเกินกว่า 30 - 35 วันมาปลูกเพราะปูเข้าทำลายต้นข้าวที่มีอายุน้อยมากกว่าต้นข้าวอายุมาก

4. ใช้สารเคมีกำจัดปู ได้แก่

- Fenitrothion (Sumithion 50% EC)

- Etofenprox (Trebon 5% EC) 40 มิลลิลิตร/ไร่

- Fenthion (Lebaycid 500 EC) 80 มิลลิลิตร/ไร่

- ผสมน้ำ ฉีดน้ำในนาข้าว ทันทีหลังปักดำ หรือวันแรกที่ระบายน้ำเข้านา ในนาหว่าน

- ใช้ขณะมีน้ำสูง 10 เซนติเมตร

ที่มาข้อมูล : ชมพูนุท จรรยาเพศ ทักษิณ อาชวาคม วิยะดา สีหบุตร และ เกษม ทองทวี. 2527. ชีววิทยาปูนาศัตรูข้าว.
รายงานผลการค้นคว้าและวิจัยปี 2527, กองกีฏและ