การจัดการดินและปุ๋ยในนาข้าว

การขาดฟอสฟอรัส (Phosphorus deficiency)

     ฟอสฟอรัส (P) เป็นองค์ประกอบที่สำคัญของ Adenosine triphosphate (ATP) นิวคลีโอไทล์ (Nucleotile) กรดนิวคลีอิก (Nucleic acids) และฟอสโฟไลปิด (Phospholipid) ฟอสฟอรัสจะช่วยในการแตกกอ การพัฒนาของราก การออกดอกและการสุกแก่ของข้าว ปุ๋ยฟอสเฟตจะจำเป็นมากสำหรับข้าวที่ระบบรากยังไม่พัฒนาเต็มที่ เช่นหลังการปักดำใหม่ๆ ดังนั้นจึงควรใส่ปุ๋ยฟอสเฟตเป็นปุ๋ยรองพื้นก่อนการปักดำหรือในวันปักดำ
        ข้าวที่ขาดฟอสฟอรัสจะแคระแกรน การแตกกอน้อย ใบแคบ สั้น ตั้งตรงและมีสีเขียวเข้ม ลำต้นผอมเรียว ข้าวจะชะงักการเจริญเติบโต จำนวนใบ จำนวนรวงและจำนวนเมล็ดต่อรวงลดลง ใบอ่อนสมบูรณ์ดีแต่ใบแก่จะเปลี่ยนเป็นสีน้ำตาลและตายในที่สุด ถ้าพันธุ์ข้าวที่ปลูกสามารถผลิต Anthocyanin ได้ใบอาจเปลี่ยนเป็นสีแดงหรือสีม่วง ในดินที่เป็นกรดการขาดฟอสฟอรัสมักจะเกิดร่วมกับเหล็กเป็นพิษ
 
ตารางแสดงแหล่งปุ๋ยฟอสเฟตสำหรับใช้ในนาข้าวที่สำคัญ
ชนิด
สูตร
ปริมาณธาตุอาหาร
หมายเหตุ
Sigle superphosphate
Ca(H2PO4)2.H­2
+ CaSO4).22
7-9%P
12%S
13-20%Ca
ละลายได้ดี, มีปฏิกิริยาเป็นกลาง (16-21% P2O5)
Triple superphosphate
Ca(H2PO4)2.H­2
18-22%P
1.4%S
9-14%Ca
ละลายได้ดี, มีปฏิกิริยาเป็นกลาง (41-50% P2O5)
Monoammonium phosphate (MAP)
NH­4­H2PO­4
22%P
11%N
ละลายได้ดี, มีปฏิกิริยาเป็นกรด (51% P2O5)
Diammonium phosphate (DAP)
(NH­2­)2CO­
20-23%P
18-21%N
ละลายได้ดี, มีปฏิกิริยาเป็นกรด (16-21% P2O5)
Urea phosphate
(NH)2CO+H3PO4  
20%P
18%N
ละลายได้ดี  (46% P2O5)
Partly acidulated rock phosphate
Ca3(P04)2
10-11%P
ละลายน้ำได้มากกว่า 1/3 (23-26% P2O5)
Rock phosphate, บดละเอียด
Ca3(P04)2
10-17%P
33-36%Ca
ออกฤทธิ์ช้า (25-29% P2O5)

 

        สาเหตุของการขาดฟอสฟอรัสเกิดจากการมีระดับฟอสฟอรัสในดินนาต่ำหรือถูกตรึงโดยดินจนพืชนำมาใช้ประโยชน์ไม่ได้ (จะเกิดในดินที่เป็นกรดจัด) การใส่ปุ๋ยไม่เพียงพอต่อความต้องการของพืช วิธีการปลูกแบบนาหว่านมีโอกาสทำให้ข้าวขาดฟอสฟอรัสมากกว่าปลูกแบบปักดำเพราะต้นข้าวจะหนาแน่นกว่าและมีรากตื้นกว่าข้าวที่ปลูกแบบปักดำ
        การจัดการเพื่อการป้องกันและแก้ไขการขาดฟอสฟอรัสสามารถทำได้โดย การไถกลบฟางข้าวลงในแปลง เพราะถึงแม้ว่าปริมาณฟอสฟอรัสในฟางข้าวจะมีน้อย แต่จะช่วยรักษาระดับฟอสฟอรัสในดินในระยะยาว ใส่ปุ๋ยฟอสเฟต ปุ๋ยคอกและวัสดุอินทรีย์อื่นๆ ให้กับข้าวอย่างพอเพียง เพื่อชดเชยกับธาตุอาหารที่สูญเสียไปจากการเก็บเกี่ยวผลผลิต

 

อาการขาดธาตุฟอสฟอรัสในข้าว

ข้าวที่ไม่ได้ใส่ฟอสเฟต (ขวามือ) จะแตกกอน้อยกว่าข้าวปกติ
ต้นข้าวแคระแกรน ต้นเล็กเรียวและตั้งตรงเมื่อเปรียบเทียบกับต้นปกติ