สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินทรงติดตามความก้าวหน้าการดำเนินงานด้านข้าว ภายในโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ

เมื่อวันศุกร์ที่ 6 พฤษภาคม 2565 สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี เสด็จพระราชดำเนินทรงติดตามความก้าวหน้าการดำเนินงานศึกษาและพัฒนาด้านข้าว ภายใต้โครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ณ ตำบลห้วยยาง อำเภอเมืองสกลนคร จังหวัดสกลนคร

โดยมีนายณัฏฐกิตติ์  ของทิพย์ อธิบดีกรมการข้าว นำคณะข้าราชการ เจ้าหน้าที่กรมการข้าว อาทิเช่น นายวีระศักดิ์ หอมสมบัติ ผู้อำนวยการศูนย์วิจัยข้าวสกลนคร นายอิสระพงศ์  บุตรจันทร์ ผู้อำนวยการกองประสานงานโครงการพระราชดำริ  เฝ้ารับเสด็จฯ พร้อมกราบบังคมทูลถวายรายงานผลการดำเนินงานศึกษาและพัฒนาด้านข้าว ภายในโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ 

กรมการข้าว มีภารกิจในการศึกษา การพัฒนากระบวนการผลิตข้าว ตั้งแต่ขั้นตอนการผลิต ให้เหมาะสมกับสภาพพื้นที่ การแปรรูปเพื่อเพิ่มมูลค่า การขยายผล และถ่ายทอดเทคโนโลยีด้านข้าว รวมทั้งสนับสนุน ส่งเสริมการรวมกลุ่มเพื่อสร้างความเข้มแข็งให้แก่เกษตรกร ผู้สนใจเข้าศึกษาดูงานแปลงเรียนรู้ภายในศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริรวมถึงเกษตรในพื้นที่ที่มีวิถีชีวิตที่แตกต่างกัน ผลสำเร็จของงาน ในปี 2562 ได้ขึ้นทะเบียนพันธุ์ข้าวพันธุ์ ภูพาน 1 ซึ่งเป็นข้าวเหนียว ไวต่อช่วงแสง ความสูง 135 ซม. ลำต้นแข็ง ทนต่อการหักล้ม ที่ปลูกในสภาพ  พื้นที่นาลุ่ม นาน้ำฝน เหมาะสมสำหรับการเก็บเกี่ยวด้วยเครี่องเกี่ยวนวด ผลผลิตเฉลี่ย 542 กิโลกรัมต่อไร่ คุณภาพข้าวสุก เหนียว นุ่ม แต่ไม่มีกลิ่นหอม ปรับตัวเข้ากับสภาพแวดล้อมประจำถิ่นบริเวณโดยรอบศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริได้ดี และเกษตรกรให้การยอมรับ ในปี 2563-2564 ดำเนินการจัดทำแปลงสาธิตข้าวพันธุ์ใหม่ของกรมการข้าว จำนวน 25 พันธุ์/ แปลงสาธิตการอนุรักษ์พันธุกรรมข้าวพื้นเมืองเทือกเขาภูพาน จำนวน 82 พันธุ์/แปลงสาธิตการปรับตัวของพันธุ์ข้าวที่เหมาะสมต่อสภาพภูมิศาสตร์ที่แตกต่างกันในพื้นที่แปลงเกษตรกร จำนวน 17 แปลงร่วมกับการใช้พันธุ์ข้าวให้เกษตรกรเลือกใช้ จำนวน 10 พันธุ์ พร้อมเทคโนโลยีการใส่ปุ๋ยตามค่าวิเคราะห์ดิน การจัดการแมลงศัตรูข้าวด้วยการจัดการระบบนิเวศวิศวกรรม และการถ่ายทอดเทคโนโลยีให้เกษตรกรที่สนใจศึกษาดูงาน ได้รับความรู้จากแปลงสาธิตปีละ ประมาณ  500 คน รวมถึงได้สนับสนุนเมล็ดพันธุ์ข้าวพันธุ์ดีให้แก่เกษตรกร กลุ่มเกษตรกร โรงเรียน และหน่วยงานต่างๆ จำนวน 3,845 กิโลกรัม พื้นที่ปลูก จำนวน 999 ไร่

นอกจากนั้น งานศึกษาและพัฒนาด้านข้าว ได้ดำเนินกิจกรรมร่วมกับสำนักงานสหกรณ์จังหวัดสกลนคร และสำนักงานตรวจบัญชีสหกรณ์สกลนคร ส่งเสริมให้เกษตรกรรวมกลุ่มดำเนินกิจกรรม ในการผลิตเมล็ดพันธุ์ข้าวชั้นพันธุ์ขยาย และพันธุ์จำหน่ายไว้ใช้เอง โดยจดทะเบียนสหกรณ์ในนาม “ สหกรณ์ผลิตข้าวครบวงจรศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จำกัด” เมื่อวันที่  9 กุมภาพันธ์ พ.ศ. 2554 ซึ่งจากการดำเนินงานมาเป็นระยะเวลามากกว่า 10 ปี

ปัจจุบัน มีสมาชิกทั้งหมด จำนวน 192 ราย ดำเนินธุรกิจการผลิต รวบรวม จำหน่ายเมล็ดพันธุ์ข้าว และธุรกิจรับฝากเงิน มูลค่าธุรกิจรวมเป็นเงินกว่า 3,500,000 บาท และพบว่าพันธุ์ข้าวภูพาน 1 มีปริมาณการผลิตและการจำหน่ายสูงที่สุด สามารถกระจายพันธุ์สู่เกษตรกรในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ประมาณ 34 ตัน สร้างรายได้ให้แก่เกษตรกร เป็นเงินกว่า 850,000 บาท

โดยการดำเนินงานภายในโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริ  กรมการข้าวได้มอบหมายให้ศูนย์วิจัยข้าวสกลนคร กองวิจัยและพัฒนาข้าว เป็นผู้รับผิดชอบในการดำเนินงานศึกษาและพัฒนาด้านข้าว และได้แต่งตั้งคณะทำงาน จำนวน 3 ท่าน ได้แก่

1.นางสาวยุพดี รัตนพันธ์ นักวิชาการเกษตรชำนาญการปฏิบัติหน้าที่หัวหน้างานศึกษาและพัฒนาด้านข้าวและงานด้านอารักขาข้าว

2.จ่าอากาศโทจิรวุฒ ภาสดา นักวิชาการเกษตรปฏิบัติการ รับผิดชอบงานด้านพันธุ์ข้าวพื้นถิ่น

3.นายวิศวะ กุลนะ นักวิชาการเกษตรชำนาญการ รับผิดชอบงานด้านเทคโนโลยีการผลิตข้าวเชิงคุณภาพ

ในการเสด็จฯพระราชดำเนินทรงติดตามความก้าวหน้าโครงการศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริในครั้งนี้ โดยทอดพระเนตรการดำเนินงานภายในจำนวน 17 กิจกรรม ตามที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานฯจัดถวายรายงานผลสัมฤทธิ์ของโครงการตลอดระยะเวลา 39 ปี ศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานฯ ได้ดำเนินการตามแนวพระราชดำริในพระบาทสมเด็จพระบรมชนกาธิเบศร มหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร โดยมุ่งเน้นการพัฒนาแหล่งน้ำ การฟื้นฟูป่าไม้และดิน การพัฒนาด้านการเกษตร เช่น ข้าว ปศุสัตว์ ประมง และการพัฒนาอาชีพ ที่สอดคล้องเหมาะสมกับสภาพภูมิประเทศและภูมิสังคม สามารถพัฒนาองค์ความรู้ที่ได้จากการศึกษา ทดลอง วิจัย จนก่อให้เกิดเป็นตัวอย่างความสำเร็จในการพัฒนาอาชีพหลายตัวอย่างเป็นที่ประจักษ์ โดยเฉพาะรางวัลต่าง ๆ ที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจากพระราชดำริได้รับ อาทิ แหล่งท่องเที่ยวเชิงเกษตร โดยกรมการท่องเที่ยวและกีฬา รางวัล Museum Thailand Awards 2020 ประเภทพิพิธภัณฑ์ด้านเศรษฐกิจสร้างสรรค์ และรางวัล Thailand Awards 2021 รางวัลพิพิธภัณฑ์เพื่อชุมชนและสังคม โดยสถาบันพิพิธภัณฑ์การเรียนรู้แห่งชาติ เป็นต้น

  ในการนี้กรมการข้าว ดำเนินการโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริและโครงการหลวงในปี 2565 เพื่อพัฒนาและส่งเสริมการปลูกข้าวโดยใช้เทคโนโลยีที่เหมาะสมกับพื้นที่ เพิ่มผลผลิตในการปลูกข้าวอย่างยั่งยืน  และราษฎรมีข้าวเพียงพอต่อการบริโภค แก้ไขและลดปัญหาความยากจนของเกษตรกร และเพื่อยกระดับชีวิตความเป็นอยู่ของเกษตรกรและราษฎรในพื้นที่ใกล้เคียง จำนวนทั้งสิ้น 298 โครงการทั่วประเทศ โดยแยกเป็น

 โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จำนวน 263 โครงการ อาทิเช่น  โครงการศูนย์ภูฟ้าพัฒนาตามพระราชดำริ สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี  จังหวัดน่านโครงการศูนย์บริการการพัฒนาปลวกแดงตามพระราชดำริ จังหวัดระยอง โครงการนาทดลองในโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา และศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จังหวัดนราธิวาส เป็นต้น  และโครงการหลวงจำนวน 35 โครงการ

นายสร้างสรรค์ ดีรื่น กลุ่มประชาสัมพันธ์ สำนักบริหารกลาง กรมการข้าว : รายงาน